TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS NOTLARI
BÖLÜM 1: ANLATIM BİÇİMLERİ
Yazarın duygu ve düşüncelerini ya da bir olayı anlatırken kullandığı temel yöntemlerdir. Dört ana başlıkta incelenir:
1. Açıklayıcı Anlatım (Açıklama)
• Amaç: Bilgi vermek, okuyucuyu aydınlatmak ve bir şeyler öğretmektir.
• Özellikler: Sade, anlaşılır ve nesnel bir dil kullanılır. Yazar duygularına yer vermez, kişisel yorumdan kaçınır.
• Örnek Metin: "Yakup Kadri Karaosmanoğlu edebiyatımızın önde gelen sanatçılarından biridir. Roman, hikâye, anı gibi değişik alanlarda eserler vermiş olan sanatçı daha çok romanları ile tanınmaktadır. Romanlarında önceleri kişisel konuları işleyen sanatçı daha sonra toplumsal konulara yönelmiştir."
2. Öyküleyici Anlatım (Öyküleme)
• Amaç: Tasarlanmış veya yaşanmış bir olayın anlatılmasıdır.
• Özellikler: Olaylar belli bir zaman akışı içinde verilir. Bir video veya film şeridi gibidir; hareketlilik esastır.
• Örnek Metin: "Derse geç kalmıştım. Hemen bir taksi tuttum. Taksici beni derse yetiştirmek için biraz hızlı sürdü. Önümüzde giden araç ani fren yapınca ona arkadan çarptık. Bereket, taksici hemen frene basmıştı da çarpışma hafif oldu. Tabii ben de derse yetişemedim."
3. Betimleyici Anlatım (Betimleme - Tasvir Etme)
• Amaç: Varlıkların okuyucunun zihninde resim çizer gibi canlandırılmasıdır.
• Özellikler: Gözlem esastır. Niteleyici sözcükler (sıfatlar) sıkça kullanılır. Zaman adeta durmuş gibidir (fotoğraf karesi).
• Örnek Metin: "Başımızın üstünde her zaman yeşil, iğne yapraklı dallardan örülü bir çatı var. Dallar öylesine sık ki güneş ışığı aşağıya süzülemiyor bile. Ormanın içine doğru kilometrelerce uzayıp giden toprak bir yol var."
4. Tartışmacı Anlatım
• Amaç: Yazarın kendi doğrularına okuyucuyu inandırması, okuyucunun var olan fikrini değiştirmesidir.
• Özellikler: Sohbet havasında yazılır. "Bence, bana göre" ifadeleri hissedilir. Karşıt görüş çürütülmeye çalışılır.
• Örnek Metin: "Bazı bilim adamları yanlış, anlaşılmaz bir Türkçe ile yazıyorlar. Üstelik bunlar, edebiyatçı olmadıklarını ileri sürerek hoş görülmelerini de istiyorlar. Ama bu, mazeret olamaz. Çünkü bizim onlardan istediğimiz; duygu ve düşüncelerini düzgün bir dille yazmalarıdır. Bunun için de sanatçı olmaya gerek yoktur."
BÖLÜM 2: DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI
Anlatım biçimlerini daha etkili ve anlaşılır kılmak için kullanılan yardımcı yöntemlerdir.
1. Tanımlama: Bir kavramın veya varlığın ne olduğunun açıklanmasıdır. "Bu nedir?" sorusuna cevap verir.
• Örnek: "Destanlar, tarihten önce ve tarihin başlangıcı sırasında bir milletin geçirdiği maceraları anlatan kahramanlık hikâyeleridir."
2. Örnekleme: Soyut bir düşüncenin daha iyi anlaşılması için somut örnekler verilmesidir.
• Örnek: "Günümüzde turizmle kalkınan birçok ülke vardır. Sözgelimi İspanya yılda 7-8 milyar dolar net turizm geliri elde eder."
3. Benzetme: Bir kavramın özelliklerini daha güçlü anlatmak için başka bir kavrama benzetilmesidir.
• Örnek: "Birikimiz yazarlık saman alevi gibidir. Saman alevi çabuk tutuşup yine çabuk söner."
4. Karşılaştırma: İki varlık veya kavram arasındaki benzerlik ya da farklılıkların ortaya konmasıdır.
• Örnek: "Konuşma ile yazma farklıdır. Konuşma geçicidir, yazma kalıcı."
5. Tanık Gösterme: Yazarın savunduğu düşünceyi kanıtlamak için tanınmış, otorite kabul edilen bir kişinin sözünü kullanmasıdır.
• Örnek: Yazarın insan sevgisini anlatırken Sait Faik'in "Her şey insanı sevmekle başlar." sözünü alıntılaması.
6. Sayısal Verilerden Yararlanma: Düşüncenin kanıtlanması için istatistiksel bilgilerin, anketlerin veya grafiklerin kullanılmasıdır.
• Örnek: "Ormanlar olmasaydı... 1000 m² ladin ormanı yılda 32 ton toz emer."
BÖLÜM 3: ROMAN VE HİKÂYEDE ANLATIM TEKNİKLERİ
1. Anlatma (Tahkiye): Anlatıcının olayları belli bir düzen içinde nakletmesi, özetlemesidir. Okurla metin arasında anlatıcı vardır.
2. Gösterme (Sahneleme): Olayın, hareketin, diyaloğun direkt sunulmasıdır. Anlatıcı aradan çekilir, okuyucu olayı gözüyle görüyormuş gibi olur.
3. Diyalog: Kişilerin karşılıklı konuşmasıdır.
4. İç Monolog (İç Konuşma): Kahramanın sessiz bir biçimde içinden konuşmasıdır. Düşüncelerin aracısız okuyucuya aktarılmasıdır.
5. İç Çözümleme: Anlatıcının kahramanın psikolojisini, duygu ve düşüncelerini analiz ederek anlatmasıdır.
6. Geriye Dönüş (Flashback): Kronolojik akışın kesilip geçmişteki bir olaya dönülmesidir.
7. Leitmotif: Bir sözün, hareketin veya tavrın eser boyunca bir ahenk sağlamak amacıyla sıkça tekrarlanmasıdır.
8. Montaj: Başkasına ait bir sözün, metnin veya anonim bir ifadenin eserin içine yerleştirilmesidir.
BÖLÜM 4: TÜRK EDEBİYATINDA HİKÂYE
• Tanım: Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayların, kişide heyecan ve zevk uyandıracak şekilde kısaca anlatıldığı edebi türdür.
• Dünya Edebiyatı: İlk örneği İtalyan yazar Boccaccio'nun "Decameron" (14. yy) adlı eseridir.
• Geleneksel Türk Edebiyatı: Destandan hikâyeye geçişin ilk örneği Dede Korkut Hikâyeleri'dir (15. yy). Ayrıca halk hikâyeleri ve mesneviler de bu ihtiyacı karşılamıştır.
• Batılı Anlamda İlkler (Tanzimat Dönemi):
• İlk yerli hikâye denemesi: Ahmet Mithat Efendi - Letaif-i Rivayat
• Batılı tekniğe uygun ilk eser: Sami Paşazade Sezai - Küçük Şeyler
• Milli Edebiyat Dönemi: Ömer Seyfettin, Maupassant tarzı (olay hikâyesi) ile hikayeciliği meslek haline getirmiş ve bu türün Türk edebiyatındaki en önemli öncüsü olmuştur.